غده تیروئید: ساختار، عملکرد، بیماری‌ها و روش‌های درمان
مقدمه
غده تیروئید یکی از مهم‌ترین غدد درون‌ریز بدن است که نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم و سوخت‌وساز بدن دارد. این غده کوچک و پروانه‌ای‌شکل در جلوی گردن، زیر حنجره و جلوی نای قرار گرفته است. اختلال در عملکرد غده تیروئید می‌تواند طیف وسیعی از مشکلات سلامتی را ایجاد کند؛ از افزایش یا کاهش وزن گرفته تا اختلالات قلبی، گوارشی و عصبی.
در این مقاله به بررسی ساختار و عملکرد غده تیروئید، بیماری‌های شایع مرتبط با آن، روش‌های تشخیص و درمان و همچنین راه‌های پیشگیری از مشکلات تیروئید می‌پردازیم.
ساختار و عملکرد غده تیروئید
غده تیروئید از دو لوب چپ و راست تشکیل شده که توسط بخشی به نام ایسموس به هم متصل می‌شوند. این غده هورمون‌هایی ترشح می‌کند که وظایف متعددی در بدن دارند:
- هورمون‌های اصلی تیروئید:
- تیروکسین (T4)
- تری‌یودوتیرونین (T3)
- هورمون کلسی‌تونین: در تنظیم سطح کلسیم خون نقش دارد.
این هورمون‌ها تقریباً بر تمامی ارگان‌های بدن اثر می‌گذارند و در کنترل سوخت‌وساز، ضربان قلب، دمای بدن، رشد و تکامل مغز و استخوان‌ها نقش کلیدی دارند.
بیماری‌های شایع تیروئید
۱. کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism)
در این حالت غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند.
علائم:
- خستگی مداوم
- افزایش وزن ناگهانی
- خشکی پوست و ریزش مو
- افسردگی و اختلال حافظه
- یبوست
علل شایع:
- بیماری هاشیموتو (یک بیماری خودایمنی)
- کمبود ید در رژیم غذایی
- برداشتن غده تیروئید در جراحی یا مصرف داروهای خاص
۲. پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism)
در پرکاری تیروئید، هورمون‌ها بیش از حد طبیعی تولید می‌شوند.
علائم:
- کاهش وزن ناگهانی
- تپش قلب و لرزش دست‌ها
- بی‌قراری و اضطراب
- تعریق بیش از حد
- بی‌خوابی
علل شایع:
- بیماری گریوز (Graves’ disease)
- گره‌های سمی تیروئید
- التهاب تیروئید (تیروئیدیت)
۳. گواتر (Goiter)
بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید را گواتر می‌نامند. گواتر می‌تواند بدون علامت باشد یا همراه با علائم فشار بر نای و مری.
علل:
- کمبود ید
- اختلالات خودایمنی
- تومورها یا کیست‌های تیروئید
۴. ندول‌های تیروئید (Thyroid Nodules)
ندول‌ها توده‌های کوچک در تیروئید هستند که اغلب خوش‌خیم‌اند اما در برخی موارد می‌توانند سرطانی باشند.
تشخیص:
- سونوگرافی
- اسکن تیروئید
- نمونه‌برداری با سوزن ظریف (FNA)
۵. سرطان تیروئید
سرطان تیروئید یکی از سرطان‌های شایع غدد درون‌ریز است که در اکثر موارد با درمان به موقع پیش‌آگهی خوبی دارد.
علائم هشداردهنده:
- توده سفت در گردن
- تغییر صدا یا گرفتگی صدا
- مشکل در بلع یا تنفس
- تورم غدد لنفاوی گردن
انواع:
- سرطان پاپیلاری (Papillary) – شایع‌ترین نوع
- سرطان فولیکولار (Follicular)
- سرطان مدولاری (Medullary)
- سرطان آناپلاستیک (Anaplastic) – نادر ولی تهاجمی روش‌های تشخیص بیماری‌های تیروئید
تشخیص بیماری‌های تیروئید به کمک روش‌های زیر انجام می‌شود:
- آزمایش خون:اندازه‌گیری سطح هورمون‌های TSH، T3 و T4
- سونوگرافی تیروئید: بررسی ندول‌ها و ساختار غده
- اسکن رادیوایزوتوپ:تعیین فعالیت غده و ندول‌ها
- نمونه‌برداری با سوزن ظریف (FNA): بررسی سلول‌های مشکوک به سرطان
- MRI و CT اسکن: در موارد پیشرفته یا مشکوک به گسترش بیماری
روش‌های درمان بیماری‌های تیروئید
۱. دارودرمانی
لووتیروکسین (Levothyroxine):برای کم‌کاری تیروئید
داروهای ضد تیروئید (مثل متی‌مازول):برای پرکاری تیروئید
داروهای تنظیم‌کننده ضربان قلب: برای کنترل علائم پرکاری تیروئید
۲. ید رادیواکتیو
درمان پرکاری تیروئید یا برخی ندول‌ها با ید رادیواکتیو که سلول‌های تیروئید بیش‌فعال را تخریب می‌کند.
۳. جراحی
برداشتن بخشی از تیروئید (لوبکتومی) یا کل غده (تیروئیدکتومی) در مواردی مانند سرطان یا گواتر بزرگ.
۴. درمان ترکیبی: در موارد سرطان تیروئید، ترکیبی از جراحی، ید رادیواکتیو و هورمون‌درمانی استفاده می‌شود.
پیشگیری از بیماری‌های تیروئید
اگرچه پیشگیری کامل همیشه ممکن نیست، اما می‌توان با اقدامات زیر خطر ابتلا را کاهش داد:
- مصرف کافی ید در رژیم غذایی (نمک یددار)
- معاینات دوره‌ای به‌ویژه در افرادی با سابقه خانوادگی بیماری تیروئید
- خودداری از مصرف خودسرانه داروهای هورمونی
- توجه به علائم اولیه مانند خستگی، تغییر وزن یا تپش قلب و مراجعه سریع به پزشک نقش بیمارستان فوق تخصصی امام زمان (عج) در تشخیص و درمان بیماری‌های تیروئید
بیمارستان فوق تخصصی امام زمان (عج) با برخورداری از متخصصان غدد، جراحان و تیم پزشکی مجرب، خدمات جامع تشخیص و درمان بیماری‌های تیروئید را ارائه می‌دهد.
خدمات این بیمارستان شامل:
انجام آزمایش‌های تخصصی هورمونی
سونوگرافی و تصویربرداری پیشرفته
نمونه‌برداری و بررسی پاتولوژیک ندول‌ها
جراحی‌های تیروئید با روش‌های مدرن و کم‌خطر
پیگیری و درمان طولانی‌مدت بیماران مبتلا به سرطان تیروئید
جمع‌بندی
غده تیروئید نقش اساسی در سلامت بدن دارد و هرگونه اختلال در عملکرد آن می‌تواند بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع بیماری‌های تیروئید، به‌ویژه سرطان، اهمیت بالایی دارد. مراجعه به مراکز درمانی تخصصی مانند بیمارستان فوق تخصصی امام زمان (عج) می‌تواند بهترین راه برای مدیریت و درمان مشکلات تیروئید باشد.
منابع
Cibas, E. S., & Ali, S. Z. (2022). The Bethesda System for Reporting Thyroid Cytopathology. Springer.
World Health Organization (WHO). (2023). Thyroid disorders. https://www.who.int
American Thyroid Association (ATA). (2023). Thyroid information. https://www.thyroid.org
Jameson, J. L., et al. (2020). Harrison’s Endocrinology, 4th Edition. McGraw-Hill.
